Ανατομία
Άρθρωση είναι ο τόπος συνάντησης δυο ή περισσοτέρων οστών. Η άρθρωση επιτρέπει την κίνηση των οστών. Τα οστά της σπονδυλικής στήλης ονομάζονται σπόνδυλοι. Οι σπόνδυλοι ενώνονται μεταξύ τους με τις ζυγοαποφυσιακές ή αποφυσιακές αρθρώσεις.
Κάθε σπόνδυλος έχει δυο ζευγάρια αποφυσιακών αρθρώσεων. Οι δύο αποφύσεις, μια σε κάθε πλευρά του σπονδύλου, που συνενώνονται με τον επάνω σπόνδυλο λέγονται άνω αρθρικές αποφύσεις και οι δύο κάτω, ονομάζονται κάτω αρθρικές αποφύσεις. Βρίσκονται στο πίσω μέρος των σπονδύλων.
Οι αποφυσιακές αρθρώσεις φέρουν αρθρικό θύλακο και οι αρθρικές επιφάνειες είναι καλυμμένες με χόνδρινο ιστό ώστε να είναι λείες και να μπορούν να κινούνται χωρίς τριβές.
Οι αρθρώσεις επιτρέπουν την κάμψη, την έκταση και την στροφή της σπονδυλικής στήλης παρέχοντας σε αυτήν την απαραίτητη σταθερότητα για να εκτελεί τις προαναφερόμενες κινήσεις.
Κάθε άρθρωση νευρώνεται από δύο νευρικούς κλάδους οι οποίοι διακλαδίζονται από τα οπίσθια στελέχη των οσφυϊκών νωτιαίων νεύρων. Οι κλάδοι αυτοί πορεύονται στην αύλακα που σχηματίζεται από την συνένωση των άνω αρθρικών αποφύσεων με τις εγκάρσιες αποφύσεις.
Πόνος των Αποφυσιακών Αρθρώσεων
Οι αποφυσιακές αρθρώσεις ενέχονται ως αιτία πόνου στο 15-45% των ασθενών με χρόνια οσφυαλγία. (14-17) Η πάθηση είναι πιο συχνή στις μεγάλες ηλικίες και μπορεί να οφείλεται σε εκφύλιση, καταπόνηση και φλεγμονή. (18,19) Ευρήματα οστεοαρθρίτιδας και γενικότερα εκφύλισης των αρθρώσεων σε ακτινολογικές εξετάσεις είναι το ίδιο συχνά τόσο σε ασυμπτωματικούς όσο και σε συμπτωματικούς ασθενείς και δεν αποτελούν διαγνωστικά κριτήρια.
Οι ασθενείς με οσφυαλγία από τις αποφυσιακές αρθρώσεις παραπονούνται για πόνο κεντρικά και ίσως ελαφρά παρασπονδυλικά χαμηλά στη μέση, χωρίς σαφή εντόπιση, που πιθανόν να αντανακλά στους γλουτούς και στην οπίσθια επιφάνεια των μηρών μέχρι τα γόνατα. Όταν πάσχουν οι ανώτερες αποφυσιακές αρθρώσεις, ο πόνος μπορεί να αντανακλά στα ισχία και την πλάγια επιφάνεια των μηρών μέχρι τα γόνατα. Πολύ σπάνια ο πόνος μπορεί να επεκτείνεται και κάτω από τα γόνατα. Ο πόνος επιδεινώνεται στη όρθια στάση και το κάθισμα και βελτιώνεται με την κατάκλιση. Το πρωί παρατηρείται συνήθως πόνος και δυσκαμψία κατά την έγερση.
Κατά την φυσική εξέταση οι ασθενείς παρουσιάζουν πόνο στην πίεση παρασπονδυλικά, στην έκταση και τη στροφή της σπονδυλικής στήλης, ενώ συνήθως αναφέρουν ανακούφιση από την κάμψη της Σ.Σ. Η νευρολογική εξέταση αν δεν υφίσταται άλλη παθολογία είναι φυσιολογική.
Διάγνωση
Η κλινική εξέταση και ο ακτινολογικός έλεγχος δίνουν κάποιες πληροφορίες αλλά δεν μπορούν να θέσουν τη διάγνωση του επώδυνου συνδρόμου των αποφυσιακών αρθρώσεων.
Η διάγνωση τίθεται με τον αποκλεισμό των νευρικών κλάδων που νευρώνουν τις ύποπτες αρθρώσεις, με τοπικό αναισθητικό. Εφόσον ο ίδιος ο πάσχων διαπιστώσει σημαντική, πάνω από 50% ανακούφιση από τον πόνο του, για τη χρονική διάρκεια της δράσης του τοπικού αναισθητικού και είναι σε θέση να εκτελέσει δραστηριότητες που προηγούμενα αδυνατούσε, τότε και μόνον τότε τίθεται η διάγνωση του συνδρόμου των αποφυσιακών αρθρώσεων. (54,55,57,58,59)
Θεραπεία
Η συντηρητική θεραπεία περιλαμβάνει το συνδυασμό της λήψης μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων, παρακεταμόλης και φυσικοθεραπείας ή χειροπρακτικής . Σε περίπτωση που ο πόνος επιμένει μετά από 6 εβδομάδες συντηρητικής αντιμετώπισης, η θεραπεία εκλογής είναι η απονεύρωση των αποφυσιακών αρθρώσεων με εφαρμογή ραδιοσυχνότητας μέσω βελόνας –ηλεκτροδίου στους νευρικούς κλάδους που νευρώνουν τις επώδυνες αρθρώσεις. (75-82)
Η τεχνική εφαρμόζεται με τοπική αναισθησία στο δέρμα και υπο ακτινοσκοπική καθοδήγηση. Είναι απόλυτα ασφαλής όταν εκτελείται από ειδικό επεμβατικό ιατρό πόνου και το αποτέλεσμα διαρκεί από 9-24 μήνες. Αν τα νεύρα αναγεννηθούν και ξαναεμφανιστεί πόνος, η θεραπεία μπορεί να επαναληφθεί όσες φορές χρειαστεί. Η θεραπεία είναι επιστημονικά τεκμηριωμένη και υπάρχει ισχυρή σύσταση για την εφαρμογή της από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα.
1. Guyatt G, Gutterman D, Baumann MH, et al.
Grading strength of recommendations and quality of evidence
Figure 5. Radiofrequency treatment of L3, L4, and L5 dorsal
rami/facet, lateral view.
466 • van kleef et al.
in clinical guidelines: report from an American College of
Chest Physicians Task Force. Chest. 2006;129:174–181.
2. van Kleef M, Mekhail N, van Zundert J. Evidencebased
guidelines for interventional pain medicine according to
clinical diagnoses. Pain Pract. 2009;9:247–251.
3. Goldthwaite J. The lumbosacral articulation: an
explanation of many cases of lumbago, sciatica, and paraplegia.
Boston Med Surg J. 1911;365–372.
4. Ghormley R. Low back pain with special reference to
the articular facets, with presentation of an operative procedure.
JAMA. 1933;1773–1777.
5. Cohen SP, Raja SN. Pathogenesis, diagnosis, and
treatment of lumbar zygapophysial (facet) joint pain. Anesthesiology.
2007;106:591–614.
6. Long DM, BenDebba M, Torgerson WS, et al. Persistent
back pain and sciatica in the United States: patient
characteristics. J Spinal Disord. 1996;9:40–58.
7. Murtagh FR. Computed tomography and fluoroscopy
guided anesthesia and steroid injection in facet syndrome.
Spine. 1988;13:686–689.
8. Destouet JM, Gilula LA, Murphy WA, Monsees B.
Lumbar facet joint injection: indication, technique, clinical
correlation, and preliminary results. Radiology. 1982;145:
321–325.
9. Lau LS, Littlejohn GO, Miller MH. Clinical evaluation
of intra-articular injections for lumbar facet joint pain.
Med J Aust. 1985;143:563–565.
10. Moran R, O’Connell D, Walsh MG. The diagnostic
value of facet joint injections. Spine. 1988;13:1407–1410.
11. Raymond J, Dumas JM. Intraarticular facet block:
diagnostic test or therapeutic procedure? Radiology. 1984;
151:333–336.
12. Carrera GF. Lumbar facet joint injection in low back
pain and sciatica: description of technique. Radiology.
1980;137:661–664.
13. Lewinnek GE, Warfield CA. Facet joint degeneration
as a cause of low back pain. Clin Orthop Relat Res. 1986;
213:216–222.
14. Revel ME, Listrat VM, Chevalier XJ, et al. Facet
joint block for low back pain: identifying predictors of a good
response. Arch Phys Med Rehabil. 1992;73:824–828.
15. Dreyfuss P, Halbrook B, Pauza K, Joshi A, McLarty
J, Bogduk N. Efficacy and validity of radiofrequency neurotomy
for chronic lumbar zygapophysial joint pain. Spine.
2000;25:1270–1277.
16. Manchikanti L, Boswell MV, Singh V, Pampati V,
Damron KS, Beyer CD. Prevalence of facet joint pain in
chronic spinal pain of cervical, thoracic, and lumbar regions.
BMC Musculoskelet Disord. 2004;5:15.
17. Nath S, Nath CA, Pettersson K. Percutaneous
lumbar zygapophysial (facet) joint neurotomy using radiofrequency
current, in the management of chronic low back pain:
a randomized double-blind trial. Spine. 2008;33:1291–1297,
discussion 8.
18. Hicks GE, Morone N, Weiner DK. Degenerative
lumbar disc and facet disease in older adults: prevalence and
clinical correlates. Spine (Phila Pa 1976). 2009;34:1301–
1306.
19. Manchikanti L, Manchikanti KN, Cash KA, Singh V,
Giordano J. Age-related prevalence of facet-joint involvement
in chronic neck and low back pain. Pain Physician. 2008;
11:67–75.
20. Cavanaugh JM, Ozaktay AC, Yamashita HT, King
AI. Lumbar facet pain: biomechanics, neuroanatomy and neurophysiology.
J Biomech. 1996;29:1117–1129.
21. Hirsch C, Ingelmark BE, Miller M. The anatomical
basis for low back pain. Studies on the presence of sensory
nerve endings in ligamentous, capsular and intervertebral disc
structures in the human lumbar spine. Acta Orthop Scand.
1963;33:1–17.
22. Marks RC, Houston T, Thulbourne T. Facet joint
injection and facet nerve block: a randomised comparison in 86
patients with chronic low back pain. Pain. 1992;49:325–328.
23. McCall IW, Park WM, O’Brien JP. Induced pain
referral from posterior lumbar elements in normal subjects.
Spine. 1979;4:441–446.
24. Kuslich SD, Ulstrom CL, Michael CJ. The tissue
origin of low back pain and sciatica: a report of pain response
to tissue stimulation during operations on the lumbar spine
using local anesthesia. Orthop Clin North Am. 1991;22:181–
187.
25. Mooney V, Robertson J. The facet syndrome. Clin
Orthop Relat Res. 1976;115:149–156.
26. Song KJ, Lee KB. Bilateral facet dislocation on L4-L5
without neurologic deficit. J Spinal Disord Tech. 2005;
18:462–464.
27. Yang KH, King AI. Mechanism of facet load transmission
as a hypothesis for low-back pain. Spine. 1984;9:557–
565.
28. Igarashi A, Kikuchi S, Konno S. Correlation between
inflammatory cytokines released from the lumbar facet joint
tissue and symptoms in degenerative lumbar spinal disorders.
J Orthop Sci. 2007;12:154–160.
29. Shealy CN. Facet denervation in the management of
back and sciatic pain. Clin Orthop Relat Res. 1976;115:157–
164.
30. Shealy CN. Percutaneous radiofrequency denervation
of spinal facets. J Neurosurg. 1975;43:448–451.
31. Bogduk N, Long DM. The anatomy of the so-called
“articular nerves” and their relationship to facet denervation
in the treatment of low-back pain. J Neurosurg. 1979;51:172–
177.
32. Schwarzer AC, Aprill CN, Derby R, Fortin J, Kine G,
Bogduk N. The false-positive rate of uncontrolled diagnostic
blocks of the lumbar zygapophysial joints. Pain. 1994;58:
195–200.
33. Schwarzer AC, Wang SC, Bogduk N, McNaught
PJ, Laurent R. Prevalence and clinical features of lumbar zyga-
Lumbar Facet Pain • 467
pophysial joint pain: a study in an Australian population
with chronic low back pain. Ann Rheum Dis. 1995;54:100–
106.
34. Marks R. Distribution of pain provoked from
lumbar facet joints and related structures during diagnostic
spinal infiltration. Pain. 1989;39:37–40.
35. Fukui S, Ohseto K, Shiotani M, Ohno K, Karasawa
H, Naganuma Y. Distribution of referred pain from the
lumbar zygapophyseal joints and dorsal rami. Clin J Pain.
1997;13:303–307.
36. Fairbank JC, Park WM, McCall IW, O’Brien JP.
Apophyseal injection of local anesthetic as a diagnostic aid in
primary low-back pain syndromes. Spine. 1981;6:598–605.
37. Helbig T, Lee CK. The lumbar facet syndrome.
Spine. 1988;13:61–64.
38. Schwarzer AC, Aprill CN, Derby R, Fortin J, Kine G,
Bogduk N. The relative contributions of the disc and zygapophyseal
joint in chronic low back pain. Spine. 1994;19:801–
806.
39. Revel M, Poiraudeau S, Auleley GR, et al. Capacity
of the clinical picture to characterize low back pain relieved by
facet joint anesthesia. Proposed criteria to identify patients
with painful facet joints. Spine. 1998;23:1972–1976, discussion
7.
40. Cohen SP. Sacroiliac joint pain: a comprehensive
review of anatomy, diagnosis, and treatment. Anesth Analg.
2005;101:1440–1453.
41. Laslett M, McDonald B, Aprill CN, Tropp H, Oberg
B. Clinical predictors of screening lumbar zygapophyseal joint
blocks: development of clinical prediction rules. Spine J.
2006;6:370–379.
42. Ianuzzi A, Little JS, Chiu JB, Baitner A, Kawchuk G,
Khalsa PS. Human lumbar facet joint capsule strains: I. During
physiological motions. Spine J. 2004;4:141–152.
43. Jackson RP, Jacobs RR, Montesano PX. 1988 Volvo
award in clinical sciences. Facet joint injection in low-back
pain. A prospective statistical study. Spine. 1988;13:966–971.
44. Schwarzer AC, Aprill CN, Derby R, Fortin J, Kine G,
Bogduk N. Clinical features of patients with pain stemming
from the lumbar zygapophysial joints. Is the lumbar facet
syndrome a clinical entity? Spine. 1994;19:1132–1137.
45. Laslett M, Oberg B, Aprill CN, McDonald B. Zygapophysial
joint blocks in chronic low back pain: a test of
Revel’s model as a screening test. BMC Musculoskelet Disord.
2004;5:43.
46. Cohen SP, Hurley RW, Christo PJ, Winkley J, Mohiuddin
MM, Stojanovic MP. Clinical predictors of success and
failure for lumbar facet radiofrequency denervation. Clin J
Pain. 2007;23:45–52.
47. Wilde VE, Ford JJ, McMeeken JM. Indicators of
lumbar zygapophyseal joint pain: survey of an expert panel
with the Delphi technique. Phys Ther. 2007;87:1348–1361.
48. Cohen SP, Argoff CE, Carragee EJ. Management of
low back pain. BMJ. 2008;337:a2718.
49. Weishaupt D, Zanetti M, Boos N, Hodler J. MR
imaging and CT in osteoarthritis of the lumbar facet joints.
Skeletal Radiol. 1999;28:215–219.
50. Carrera GF,Williams AL. Current concepts in evaluation
of the lumbar facet joints. Crit Rev Diagn Imaging.
1984;21:85–104.
51. Dolan AL, Ryan PJ, Arden NK, et al. The value of
SPECT scans in identifying back pain likely to benefit from
facet joint injection. Br J Rheumatol. 1996;35:1269–1273.
52. Schwarzer AC, Wang SC, O’Driscoll D, Harrington
T, Bogduk N, Laurent R. The ability of computed tomography
to identify a painful zygapophysial joint in patients with
chronic low back pain. Spine. 1995;20:907–912.
53. Airaksinen O, Brox JI, Cedraschi C, et al. Chapter 4.
European guidelines for the management of chronic nonspecific
low back pain. Eur Spine J. 2006;15(suppl 2):S192–
S300.
54. Greher M, Kirchmair L, Enna B, et al. Ultrasoundguided
lumbar facet nerve block: accuracy of a new technique
confirmed by computed tomography. Anesthesiology. 2004;
101:1195–1200.
55. Shim JK, Moon JC, Yoon KB, Kim WO, Yoon DM.
Ultrasound-guided lumbar medial-branch block: a clinical
study with fluoroscopy control. Reg Anesth Pain Med.
2006;31:451–454.
56. Kaplan M, Dreyfuss P, Halbrook B, Bogduk N. The
ability of lumbar medial branch blocks to anesthetize the
zygapophysial joint. A physiologic challenge. Spine (Phila Pa
1976). 1998;23:1847–1852.
57. Dreyfuss P, Schwarzer AC, Lau P, Bogduk N. Specificity
of lumbar medial branch and L5 dorsal ramus blocks. A
computed tomography study. Spine. 1997;22:895–902.
58. Ackerman WE, Munir MA, Zhang JM, Ghaleb A.
Are diagnostic lumbar facet injections influenced by pain of
muscular origin? Pain Pract. 2004;4:286–291.
59. Cohen SP, Larkin TM, Chang AS, Stojanovic MP.
The causes of false-positive medial branch (facet joint) blocks
in soldiers and retirees. Mil Med. 2004;169:781–786.
60. Kellegren J. On the distribution of pain arising from
deep somatic structures with charts of segmental pain areas.
Clin Sci. 1939;4:35–46.
61. Lord SM, Barnsley L, Bogduk N. The utility of comparative
local anesthetic blocks versus placebo-controlled
blocks for the diagnosis of cervical zygapophysial joint pain.
Clin J Pain. 1995;11:208–213.
62. O’Neill C, Owens DK. Lumbar facet joint pain: time
to hit the reset button. Spine J. 2009;9:619–622.
63. Bogduk N, Holmes S. Controlled zygapophysial joint
blocks: the travesty of cost-effectiveness. Pain Med. 2000;
1:24–34.
64. Schnitzer TJ, Ferraro A, Hunsche E, Kong SX. A
comprehensive review of clinical trials on the efficacy and
safety of drugs for the treatment of low back pain. J Pain
Symptom Manage. 2004;28:72–95.
468 • van kleef et al.
65. Andersson GB, Lucente T, Davis AM, Kappler RE,
Lipton JA, Leurgans S. A comparison of osteopathic spinal
manipulation with standard care for patients with low back
pain. N Engl J Med. 1999;341:1426–1431.
66. Giles LG, Muller R. Chronic spinal pain: a randomized
clinical trial comparing medication, acupuncture, and
spinal manipulation. Spine. 2003;28:1490–1502, discussion
502–503.
67. Licciardone JC, Stoll ST, Fulda KG, et al. Osteopathic
manipulative treatment for chronic low back pain: a
randomized controlled trial. Spine. 2003;28:1355–1362.
68. Silvers HR. Lumbar percutaneous facet rhizotomy.
Spine (Phila Pa 1976). 1990;15:36–40.
69. Schofferman J, Kine G. Effectiveness of repeated
radiofrequency neurotomy for lumbar facet pain. Spine.
2004;29:2471–2473.
70. Lilius G, Laasonen EM, Myllynen P, Harilainen A,
Salo L. [Lumbar facet joint syndrome. Significance of nonorganic
signs. A randomized placebo-controlled clinical study].
Rev Chir Orthop Reparatrice Appar Mot. 1989;75:493–
500.
71. Carette S, Marcoux S, Truchon R, et al. A controlled
trial of corticosteroid injections into facet joints for chronic
low back pain. N Engl J Med. 1991;325:1002–1007.
72. Egsmose C, Lund B, Bach Andersen R. Hip joint
distension in osteoarthrosis. A triple-blind controlled study
comparing the effect of intra-articular indoprofen with
placebo. Scand J Rheumatol. 1984;13:238–242.
73. Pneumaticos SG, Chatziioannou SN, Hipp JA,
Moore WH, Esses SI. Low back pain: prediction of short-term
outcome of facet joint injection with bone scintigraphy. Radiology.
2006;238:693–698.
74. Holder LE, Machin JL, Asdourian PL, Links JM,
Sexton CC. Planar and high-resolution SPECT bone imaging in
the diagnosis of facet syndrome. J Nucl Med. 1995;36:37–44.
75. Gallagher J, Vadi PLP, Wesley JR. Radiofrequency
facet joint denervation in the treatment of low back pain—a
prospective controlled double-blind study to assess its efficacy.
Pain Clinic. 1994;7:193–198.
76. van Kleef M, Barendse GA, Kessels F, Voets HM,
Weber WE, de Lange S. Randomized trial of radiofrequency
lumbar facet denervation for chronic low back pain. Spine.
1999;24:1937–1942.
77. Leclaire R, Fortin L, Lambert R, Bergeron YM,
Rossignol M. Radiofrequency facet joint denervation in
the treatment of low back pain: a placebo-controlled clinical
trial to assess efficacy. Spine. 2001;26:1411–1416, discussion
78. van Wijk RM, Geurts JW, Wynne HJ, et al. Radiofrequency
denervation of lumbar facet joints in the treatment of
chronic low back pain: a randomized, double-blind, sham
lesion-controlled trial. Clin J Pain. 2005;21:335–344.
79. Tekin I, Mirzai H, Ok G, Erbuyun K, Vatansever D.
A comparison of conventional and pulsed radiofrequency denervation
in the treatment of chronic facet joint pain. Clin J
Pain. 2007;23:524–529.
80. Kroll HR, Kim D, Danic MJ, Sankey SS, Gariwala
M, Brown M. A randomized, double-blind, prospective study
comparing the efficacy of continuous versus pulsed radiofrequency
in the treatment of lumbar facet syndrome. J Clin
Anesth. 2008;20:534–537.
81. Chou R, Atlas SJ, Stanos SP, Rosenquist RW. Nonsurgical
interventional therapies for low back pain: a review of
the evidence for an American Pain Society clinical practice
guideline. Spine (Phila Pa 1976). 2009;34:1078–1093.
82. Van Zundert J, Vanelderen P, Kessels A. Re: Chou R,
Atlas SJ, Stanos SP, et al. Nonsurgical interventional therapies
for low back pain: a review of the evidence for an American
Pain Society clinical practice guideline. Spine (Phila Pa 1976)
2009;34:1078–1093. Spine (Phila Pa 1976) 2010;35:841;
author reply 841–842.
83. Kornick C, Kramarich SS, Lamer TJ, Todd Sitzman
B. Complications of lumbar facet radiofrequency denervation.
Spine. 2004;29:1352–1354.
84. Cheng J, Abdi S. Complications of joint, tendon, and
muscle injections. Tech Reg Anesth Pain Manag. 2007;11:
141–147.
85. Ogsbury JS 3rd, Simon RH, Lehman RA. Facet “denervation”
in the treatment of low back syndrome. Pain.
1977;3:257–263.
86. Lau P, Mercer S, Govind J, Bogduk N. The surgical
anatomy of lumbar medial branch neurotomy (facet denervation).
Pain Med. 2004;5:289–298.
87. Bogduk N, Macintosh J, Marsland A. Technical limitations
to the efficacy of radiofrequency neurotomy for spinal
pain. Neurosurgery. 1987;20:529–535.